Mijn Averroes: ontdek de Arabische filosofen

Ik heb een speciale band met de in Marokko begraven filosoof Averroes. Het is de eerste Arabische filosoof waarin ik mij verdiepte. Per toeval ontdekt, en nu verwijs ik maar al te graag naar hem.

Filosofie, geneeskunde, islamitisch recht, astronomie, psychologie, wiskunde, niks was deze 12e eeuwse filosoof te veel. Maar hoe bekend is deze filosoof in het Westen? Kennen Arabische Nederlanders hem?
In een wereld waarin het Oosten en het Westen nog vaak tegenover elkaar staan, kan het absoluut geen kwaad om eens stil te staan bij de man die voor mij persoonlijk het Oosten vertegenwoordigt, maar ook – in mindere maten – het Westen. Zo hadden wij Aristoteles zonder de werken van Averroes waarschijnlijk niet gekend. Hij bestudeerde, analyseerde en becommentarieerde de geschriften van deze beroemde Griekse filosoof. In de 12e eeuw waren de werken van de filosofen uit de klassieke oudheid nauwelijks voorhanden. Averroes bracht Aristoteles naar het Westen. Hij bevindt zich midden op die brug waarover we het vaak hebben. De brug die het culturele erfgoed van het Oosten draagt en aan het Westen voorstelt.

Op een regenachtige avond zit ik in een schattige boekhandel, Libre Ere, in het 11e arrondissement in Parijs. Schrijver Fouad Laroui zal een paar mooie, maar vooral belangrijke woorden over deze filosoof uitspreken. Hij wil het vooral hebben over de vraag die Averroes zichzelf stelde: is het toegestaan binnen het islamitisch geloof te filosoferen. “Islamitisch” zou je in principe kunnen vervangen door elk andere religie. Het antwoord van Averroes is duidelijk. Hij komt tot het antwoord dat het geloof de mensen zelfs verplicht tot het bedrijven van filosofie. In de tijd van Averroes en zelfs nog eeuwen daarna omvatte het begrip filosofie, niet alleen de klassieke filosofie, maar ook de natuurwetenschappen. Maar hoe zit het dan als de filosofie in strijd is met de openbaring? Volgens Averroes kan je de waarheid op twee manieren bereiken: via religie of via de filosofie. Als deze twee waarheden recht tegenover elkaar komen te staan, dan zal de openbaring anders geïnterpreteerd moeten worden. Averroes plaatst de waarheden verkregen door de filosofie boven de waarheden van de sacra doctrina. Ik noem dit voorbeeld, omdat mij nog niet zo lang geleden werd gevraagd of ik kon uitleggen waarom er moslimleerlingen zijn die weigeren de biologielessen te volgen die over de evolutietheorie gaan. Sorry dat kan ik niet uitleggen. Wat ik wel voorstel is dat filosofie een verplicht onderdeel wordt op de middelbare school. En laten we dan vooral niet de Arabische filosofen vergeten. Misschien zullen de leerlingen dan wel, net zoals Louis Pasteur, hun religieus jasje voor een blokuur biologie vervangen door een witte laboratoriumjas.

Averroes bevindt zich op die brug waaraan El Hizjra een belangrijke bijdrage levert. Averroes maakt samen met vele andere filosofen een belangrijk onderdeel uit van het Arabisch cultureel erfgoed en mag om die reden vaker gehoord en gelezen worden.

Door: Fatima Jamai
Beeld: P.R. Vigneron, Wellcome Library